(Το φασκόμηλο ή φασκομηλιά ή αλισφακιά ανήκει στο γένος των αγγειόσπερμων δικότνλων φυτών ελελίσφασκος. Στα αγγλικά η κοινή τον ονομασία είναι sage, ή garden sage, ή common sage. Η επιστημονική τον ονομασία είναι Salvia officinalis).

Πολυετές φυτό με πολλά κλαδιά μέχρι 50 εκ.

Δραστικές ουσίες και ιδιότητες: Το φυτό έχει οσμή ισχυρή και αρωματική. Η γεύση του είναι θερμή και υπόπικρη. Περιέχει λίγο γαλλικό οξύ (εκχυλισματική ουσία) και μεγάλη ποσότητα αιθέριου ελαίου, πράσινου χρώματος που αποδίδει 0,125% καμφορά. Το αιθέριο έλαιο περιλαμβάνει 30% θουγιόνη, 5% κινεόλη, λιναλόλη, βορνεόλη, καμφορά, σαλβένιο, πινένιο (ένα πικρό στοιχείο), τανίνες, τριτερπενοειδή, φλαβονοειδή, οιστρογόνες ουσίες και ρητίνη. Στη φαρμακευτική χρησιμοποιείται η μωβ ποικιλία που είναι πιο δραστική από το κοινό πράσινο φυτό.

Η φασκομηλιά είναι φυτό δικότυλο της οικογένειας Labiatae (Χειλανθών) (τάξης Lamiales). Στην Ελλάδα έχουν εντοπισθεί 23 είδη. Προτιμά ηλιόλουστες περιοχές και πετρώδη, άγονα εδάφη. Πολλοί το θεωρούν το ίδιο με το τσάι του βουνού, αλλά αυτό είναι λάθος, διότι οι ιδιότητές τους διαφέρουν, όπως και η γεύση τους. Σε αρκετούς θάμνους σχηματίζονται σκληρά, χνουδωτά σφαιρίδια, που οφείλονται σε προσβολή εντόμων. Επειδή μοιάζουν με καρπούς, ο λαός τα αποκαλεί «μήλα της φασκομηλιάς», απ’ όπου το φυτό πήρε το όνομά του. Παλιότερα τα μασούσαν για να καθαρίσουν τα δόντια τους. Το αφέψημά του χρησιμοποιείται στη θεραπεία της ουλίτιδας και των δερματικών παθήσεων. Το αιθέριο έλαιό του δρα κατά του πονόδοντου.

Στην αρχαιότητα οι πρόγονοί μας το χρησιμοποιούσαν σαν πολυφάρμακο και έχει εκθειαστεί από τον Ιπποκράτη, τον Διοσκουρίδη τον Γαληνό και τον Αέτιο. Οι Κινέζοι το ονομάζουν ελληνικό βλαστάρι και το θεωρούν καλύτερο από το τσάι. Μάλιστα εδώ και αιώνες έχουν αναπτύξει ένα μοναδικό σύστημα παραδοσιακής ιατρικής, που βασίζεται στα βότανα. Τον Μεσαίωνα αντάλλασσαν μια μικρή ποσότητα φασκόμηλου με τριπλάσια ποσότητα της καλύτερης ποιότητας τσαγιού. Οι Γάλλοι το ονομάζουν ελληνικό τσάι και το χρησιμοποιούν όπως και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι όχι μόνο για φαρμακευτικούς αλλά και για μαγειρικούς σκοπούς. Οι Ρωμαίοι το θεωρούσαν ιερό φυτό και το χρησιμοποιούσαν σε τελετές. Ήταν το φυτό της αθανασίας. Οι γιατροί της Σχολής του Σαλέρνο πίστευαν ότι «όποιος έχει στο σπίτι του φασκόμηλο δε φοβάται το θάνατο». Ο Καρλομάγνος βοήθησε σημαντικά στη διάδοσή του, ενώ ο γιος του συμπεριέλαβε το φασκόμηλο σ’ ένα διάταγμα στο οποίο αναφέρονταί τα φυτά που έπρεπε να καλλιεργούνται στα βασιλικά κτήματα. Αναφέρεται ότι στη μεγάλη επιδημία πανούκλας που ξέσπασε στην Τουλούζη το 1630, κάποιοι κλέφτες λεηλατούσαν τα πτώματα χωρίς να κολλήσουν οι ίδιοι. Στη δίκη που ακολούθησε, αντάλλαξαν τις ζωές τους με το μυστικό της ανοσοποίησής τους, το οποίο ήταν μια αλοιφή που κατασκεύασαν από φασκόμηλο, θυμάρι, λεβάντα και δεντρολίβανο. Περίπου μετά έναν αιώνα τους μιμήθηκαν κάποιοι άλλοι κλέφτες, προσθέτοντας σε αυτό το έγχυμα και σκόρδο το οποίο έμεινε γνωστό ως το «λάδι των τεσσάρων κλεφτών» και χρησιμοποιήθηκε προληπτικά και σε άλλες επιδημίες μολυσματικών ασθενειών. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η χρήση του έχει θετική επίδραση στη θεραπεία του Αλτσχάιμερ και στην υπερλιπιδαιμία.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις: Το φασκόμηλο σαν στυπτικό, διεγερτικό και τονωτικό είναι ίσως το καλύτερο από τα υπόλοιπα της ίδιας οικογένειας. Προκαλεί μία θερμότητα στο στομάχι, διευκολύνει την πέψη, αυξάνει τη διούρηση, επιταχύνει την κυκλοφορία, ασκεί σημαντική επίδραση στον εγκέφαλο και μετριάζει τον ερεθι- σμό του νευρικού συστήματος, σαν αντισπασμωδικό και κατευναστικό φάρμακο. Δρα ως άφυσο (ανακουφίζει από το μετεωρισμό και τη γαστρική διάταση) αλλά και ως σπασμολυτικό, αντισηπτικό, στυπτικό και αντιιδρωτικό. Είναι το κλασικό ίαμα για φλεγμονές στόματος, λαιμού και αμυγδαλών, καθώς τα πτητικά έλαια του καταπραύνουν τις βλεννογόνες μεμβράνες. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί εσωτερικά αλλά και με τη μορφή στοματοπλύματος, για τη φλεγμονή και αιμορραγία των ούλων (ουλίτιδα), της γλώσσας (γλωσσίτιδα), ή τη γενικευμένη φλεγμονή του στόματος (στοματίτιδα). Είναι ωφέλιμο και στα στοματικά έλκη (άφθες). Σαν γαργάρες βοηθά στη θεραπεία λαρυγγίτιδας, αμυγδαλίτιδας και του περιαμυγδαλικού αποστήματος ενώ χρησιμοποιείται και στη δυσπεψία.

Μία ιδιότητα του βοτάνου είναι λίγο παράδοξη. Όταν το λαμβάνουμε σε μικρές δόσεις είναι εφιδρωτικό και γι’ αυτό το χρησιμοποιούμε κατά της βρογχίτιδας και της γρίπης. Αν όμως το λάβουμε σε μεγαλύτερη δόση δρα ως αντιιδρωτικό και γι’ αυτό το χρησιμοποιούμε κατά της νυχτερινής εφίδρωσης. Σαν κομπρέσα προάγει την επούλωση των τραυμάτων. Σε γαργάρες για τα προβλήματα του λαιμού συνδυάζεται καλά με την ποτεντίλλη την τορμεντίλλη και τη λεύκη του Γαλαάδ. Για τη δυσπεψία, μπορεί να συνδυασθεί με σπειραία και χαμομήλι.

Παρασκευή και δοσολογία:

Παρασκευάζεται ως έγχυμα σε αναλογία 1 προς 100, αν το θέλουμε ελαφρύ ή 1 προς 25 αν το θέλουμε ισχυρό. Το ρόφημα το πίνουμε τρεις φορές την ημέρα. Για πλύσεις στο στόμα κάνουμε βαθιές γαργάρες με ζεστό ρόφημα επί 5-10 λεπτά αρκετές φορές την ημέρα.

Προφυλάξεις: Το φασκόμηλο διεγείρει τους μύες της μήτρας και πρέπει να αποφεύγεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Είναι επίσης αντιγαλακταγωγό δηλ. μειώνει την παραγωγή μητρικού γάλακτος. Μεγάλες ποσότητες φασκόμηλου προκαλούν φαινόμενα τοξικά. Η ουσία τιχόνη που περιέχει, σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει κρίσεις επιληψίας. Πρέπει να το αποφεύγουν άτομα πληθωρικά, υπερτασικά και γενικά με αιματώδη κράση. Η χρήση του πρέπει να γίνεται με σύνεση γιατί έχουν αναφερθεί περιπτώσεις δηλητηρίασης από υπερβολική χρήση που οφείλεται κυρίως στην ουσία θουγιόνη που περιέχει το φυτό.

Πηγή: Βότανα και Γιατροσόφια του Αγίου Όρους, Έκδοση: Δημοκρατικός Τύπος Α.Ε. Αθήνα, Οκτώβριος 2016.